Αρχαιολογικοί χώροι

Αρχαία Τορώνη- Κάστρο Ληκύθου
Η Τορώνη βρίσκεται στο ΝΔ. άκρο της χερσονήσου Σιθωνίας. Το λιμάνι της Τορώνης τοποθετείται ανατολικά της Ληκύθου, του μικρού ακρωτηρίου που υψώνεται σήμερα 13 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, στα Βόρεια της αρχαίας πόλης.
Οι σημαντικότερες ανασκαφές έγιναν το 1975. Η πόλη αποικίστηκε από τους Χαλκιδείς στα τέλη του 8ου αιώνα  π.Χ. Το 480 π.Χ. συνέδραμε αναγκαστικά τον Ξέρξη  στην εκστρατεία του εναντίον της Ν. Ελλάδας. Μετά τα Μηδικά προσχώρησε στην Α΄ Αθηναϊκή Συμμαχία. Αποστάτησε το 424 π.Χ και προσχώρησε στο Βρασίδα, τον Σπαρτιάτη στρατηγό, αλλά σε όλη την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου  απετέλεσε  το μήλο της έριδος μεταξύ Αθηναίων και Λακεδαιμόνιων,  γι΄ αυτό  και ο Θουκυδίδης τη μνημονεύει συχνά.
Το 348π.Χ. την κυρίευσε ο Φίλιππος ο Β΄ της Μακεδονίας. Το 168π.Χ, μετά την μάχη της Πύδνας και την κατάλυση του Μακεδονικού βασιλείου, την κατέλαβαν οι Ρωμαίοι. Η αρχαία πόλη ήτανε μια από τις μεγαλύτερες και πλουσιότερες πόλεις της Χαλκιδικής.
Κατά την πρώτη Βυζαντινή περίοδο η πόλη συρρικνώθηκε. Το 14ο μ.Χ αιώνα ο γενικός χώρος της, αποτελούσε ήδη εξάρτημα μονών του Αγίου Όρους.
Κατά την κλασική περίοδο, η πόλη είχε δύο ακροπόλεις μια στα νότια, στο υψηλότερο σχεδόν τμήμα της και μια άλλη στη Λήκυθο, στην μικρή οχυρωμένη χερσόνησο κοντά στο λιμάνι της. Η Λήκυθος οχυρώθηκε και στα ρωμαϊκά και στα βυζαντινά χρόνια.
Οι οχυρώσεις της πόλεις – πύργοι ως κάποιο ύψος και τείχη – σώζονται σε καλή κατάσταση ως τα τέλη του περασμένου αιώνα, οπότε το υλικό τους χρησιμοποιήθηκε ως κυβόλιθοι για να επιστρωθούν οι δρόμοι  της Κωνσταντινούπολης και της Θεσσαλονίκης. Σήμερα είναι ορατά  ορισμένα ίχνη από τις θεμελιώσεις τους.
Προϊστορικός οικισμός στο Βέτρινο
Οι πρώτοι κάτοικοι, κατοίκησαν στην περιοχή του Βέτρινου το 5000 π.χ. περίπου. Σήμερα σώζονται οι οχυρωματικές τομές της ακρόπολης και του αρχαίου οικισμού Κατά το 2000 π.χ. παρατηρείται αύξηση του τοπικού πληθυσμού  και φαίνεται από τη δημιουργία νέων γειτονικών οικισμών, όπως στις περιοχές Μυτάρι, στο Καρύδι της Βουρβουρούς και στο νησί Διάπορος. Από το Βέτρυνο μπορεί κανείς να θαυμάσει μια μοναδική θέα όλης της περιοχής, από τον Τορωναίο ως το Σιγγιτικό κόλπο.

Πύργος
Στον Πύργο του Αγίου Νικολάου αναπτύχθηκε προϊστορικός οικισμός πάνω σε μια μικρή βραχώδη χερσόνησο, παρόμοια με τη Λήκυθο της Τορώνης. Ο οικισμός εξελίχθηκε τα κλασικά χρόνια σε πόλις, η οποία πιθανότατα ήταν η αρχαία Σίγγος, από την οποία και πήρε το όνομά του ο Σιγγιτικός κόλπος. Η Σίγγος ήταν αποικία Χαλκιδέων. Αναφέρεται από τον Ηρόδοτο ανάμεσα στις πόλεις που στρατολογήθηκαν από τον Ξέρξη. Μετά τα Μηδικά έγινε μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας. Οι κάτοικοί της έλαβαν μέρος στον αποικισμό της Ολύνθου, έπειτα όμως από τη Νικίεια ειρήνη (421π.Χ.) επέστρεψαν και εγκαταστάθηκαν πάλι στην πατρίδα τους.  Από πρόχειρες αρχαιολογικές παρατηρήσεις προκύπτει ότι η πόλη υπήρχε και στα ελληνιστικά χρόνια. Σήμερα από την αρχαία πόλη διακρίνονται καλά τα κρηπιδώματα φορτοεκφόρτωσης στη βόρεια ακτή της χερσονήσου.
Το 14ο αι. κτίστηκε στη χερσόνησο η μονή του Αγίου Νικολάου του Χρυσοκαμάρου, η οποία αποτελούσε μετόχι της μονής Ξενοφώντος. Από το κτιριακό συγκρότημα σώζεται σε ερειπιώδη κατάσταση ο πύργος (από τον οποίο πήρε το όνομά η περιοχή) και τα θεμέλια των κελιών πάνω στην κορυφογραμμή της χερσονήσου.

Προϊστορικός τύμβος στο Κριαρίτσι
Στην περιοχή του  Κριαριτσίου της Συκιάς,  αποκαλύφθηκε προϊστορικός τύμβος. Χρονολογείται από τα τέλη της μέσης έως την ύστερη φάση της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού (2.300 – 1.900 π.Χ. περίπου). Ο τεχνητός αυτός γήλοφος κάλυπτε 30 τάφους με κυκλικούς περιβόλους, καθένας από τους οποίους περιείχε αγγεία με τις στάχτες των νεκρών. Η σπουδαιότητα του ευρήματος έγκειται στη μοναδικότητά του για τον χώρο της Μακεδονίας, καθώς εμπλουτίζει τις γνώσεις μας για τις ταφικές συνήθειες και για τις μεθόδους κατασκευής των ταφικών τύμβων κατά την Εποχή του Χαλκού.

Προϊστορικός οικισμός στη θέση «Κούκος»
Δυτικά της Συκιάς βρίσκεται το ύψωμα «Κούκος». Είναι ένας απότομος, βραχώδης και ψηλός λόφος, ο οποίος δεσπόζει στη Συκιά και στην περιοχή της. Το πλάτωμα της κορυφής περιβάλλεται από κάστρο, όπου υπήρχε ένας σημαντικός προϊστορικός οικισμός. Οι ανασκαφές από τους αρχαιολόγους έδειξαν ότι η περιοχή κατοικείται από τον 11ο αιώνα π.Χ.  και η κατοίκηση οφείλεται πιθανότατα στις πλούσιες πηγές χαλκού που άρχισαν να τις εκμεταλλεύονται από τη μέση εποχή του χαλκού.

Βασιλική του Σωφρονίου
Παλαιοχριστιανικός Ναός στην περιοχή Αγ.Γεώργιος της Νικήτης. Ο ναός ήρθε στο φως με ανασκαφές που ξεκίνησαν το 1981 λίγα μέτρα δυτικότερα από το σημερινό εξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου κοντά στην παραλία της Νικήτης. Ο ναός χρονολογείται από το πρώτο μισό του 5ου αιώνα μ.Χ και είναι από τους αρχαιότερους παλαιοχριστιανικούς ναούς που έχει βρεθεί στην περιοχή της Μακεδονίας. Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική με ξύλινη στέγη με συνολικό μήκος 48μ. Σε επιγραφή που βρέθηκε κατά την ανασκαφή αναφέρεται το όνομα «Σωφρόνιος» ως επισκόπου της εποχής. Έτσι ο ναός ονομάστηκε «βασιλική του Σωφρονίου».
Ο εξαιρετικής τεχνοτροπίας διάκοσμος του ναού, τα ψηφιδωτά του δαπέδου, καθώς και τα ευρήματα στο γειτονικό νεκροταφείο, όπου βρέθηκαν δύο θολωτοί τάφοι, ενισχύουν την πεποίθηση ότι υπήρχαν σημαντικοί άνθρωποι στην περιοχή που μπορούσαν να διαθέσουν χρήματα για την κατασκευή του ναού.
Τα στοιχεία που υπάρχουν φανερώνουν  ότι ο ναός καταστράφηκε από φωτιά κατά τον 6ο αιώνα μ.Χ. Από την άλλη, τα αρχαιολογικά ευρήματα στην ευρύτερη περιοχή του οικισμού φαίνεται να μην είναι νεότερα του 6ο αιώνα μ.Χ. Την ίδια περίπου περίοδο θα πρέπει να καταστράφηκε και γειτονικός οικισμός στην περιοχή της Ελιάς. Έτσι, μπορεί κανείς να οδηγηθεί στο συμπέρασμα ότι ο οικισμός όπως και ο ναός καταστράφηκε από επιδρομές βαρβαρικών φύλων που ήταν συχνές την εποχή εκείνη στην περιοχή της Χαλκιδικής και της Μακεδονίας γενικότερα. Μία άλλη θεωρία υποστηρίζει ότι ο ναός καταστράφηκε από σεισμό.
Παλαιοχριστιανική βασιλική Αγίου Γεωργίου
Το εξωκλήσι του Αγ. Γεωργίου είναι κτισμένο πάνω στο μεσαίο κλίτος τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής εκκλησίας του 5ου αιώνα μ.Χ., διαστάσεων 14×12,5 μέτρων, η οποία πιθανότατα   καταστράφηκε τον 6ο αιώνα μ.Χ. μαζί με τον σημαντικότερο οικισμό της εποχής. Ο οικισμός άρχισε να εμφανίζεται στα Ελληνιστικά χρόνια (3ος-2ος αι. π.Χ.) και να αναπτύσσεται με γοργούς ρυθμούς στους λόφους βόρεια του Αγ. Γεωργίου. Μια επιγραφή που βρέθηκε το 1963 εντοιχισμένη στο εξωκλήσι του Αγ. Γεωργίου, μας έδωσε σημαντικές πληροφορίες. Σύμφωνα με το κείμενό της, ο Ηρακλείδης και ο Μένιππος, τα παιδιά κάποιου Φανίου, αφιέρωσαν κάτι στους Διόσκουρους και στη Μάντα, οι οποίοι άκουσαν την παράκλησή τους.
Η παλαιοχριστιανική βασιλική πάνω στην οποία είναι κτισμένο σήμερα το εξωκλήσι, σύμφωνα με τα ευρήματα της ανασκαφής του 1971 που βλέπουμε σήμερα, ήταν μια όμορφη εκκλησία, η οποία χωριζόταν σε τρία κλίτη, με τρία ζεύγη μαρμάρινες κολώνες και είχε μαρμάρινο ψιλοδουλεμένο τέμπλο. Νότιοανατολικά του ναού εκτεινόταν το νεκροταφείο του τότε οικισμού, από το οποίο βρέθηκαν δυο μεγάλοι, κτιστοί, θολωτοί τάφοι. Με τις ανασκαφές του 1979 αποκαλύφθηκε και ένα ρωμαϊκό λουτρό, το οποίο ίσως να χρησιμοποιήθηκε και ως βαπτιστήριο.

Παλαιοχριστιανικός Ναός Αγ.Αθανασίου
Στην περιοχή της Τορώνης βρίσκεται ο παλαιοχριστιανικός ναός του Αγίου Αθανασίου. Χτίστηκε τον 5ο αιώνα και είναι τρίκλητη βασιλική. Καταστράφηκε από φωτιά  τον 6ο μ.Χ. αιώνα και στα ίχνη του χτίστηκε άλλος ναός, ο οποίος επίσης καταστράφηκε. Σήμερα σώζεται σε καλή κατάσταση το μωσαϊκό του μεσαίου κλίτους.